Net als veel anderen werd ik woensdag met een schok wakker. Trump had gewonnen. En net als bij eerdere Amerikaanse presidentsverkiezingen raakte ik in de loop van de dag toch weer gefascineerd door alle uitslagen, verwerkt in mooie graphics en kaarten. De Amerikaanse verkiezingen zijn de meest geografische die er bestaan. Stratego in het echt, met de machtigste baan ter wereld als inzet. In een 'saai' kiesstelsel waarin de meeste stemmen tellen, had Clinton gewonnen. Dan hadden de Amerika-kenners 's avonds in de talkshows uitgelegd waarom het volk toch een beetje van haar houdt, en wat Trump fout had gedaan.
Het voelt oneerlijk dat degene die de meeste stemmen wint de verkiezingen verliest, maar er zijn ook goede argumenten voor het Amerikaanse systeem. Zo kan het kandidaten dwingen om aandacht te schenken aan kleinere steden of dunbevolkte gebieden. Nu was bijvoorbeeld Ohio aan de beurt, waar elke uithoek werd bevochten omdat de staat weleens de doorslag kon geven. Het toont meteen aan dat de kritiek dat 'de gewone man in de periferie' door politici over het hoofd wordt gezien niet terecht is. De Amerikanen die het meest mogen klagen over een gebrek aan aandacht zijn de inwoners van Los Angeles, New York of Dallas. Zij wonen in staten waar het al vele verkiezingen achter elkaar totaal niet spannend is.
Al snel na de schok komt ook altijd de normalisering. 'Of we het leuk vinden of niet, we zullen het moeten accepteren en ervan moeten leren', was meteen al het dominante geluid in Nederland. Van politici kun je die voorzichtigheid begrijpen. Zij moeten inderdaad verder met de VS onder Trump. Maar van commentatoren mag je meer verwachten. In veel Amerikaanse media, maar ook in een Britse krant als de Guardian, waren de commentaren snoeihard. Het was een tragedie voor Amerika, een zwarte dag. Bij ons heerste het frame dat we vooral moeten proberen te begrijpen waarom mensen op Trump hadden gestemd, verwoord in het sussende ‘het zijn heus niet allemaal idioten of racisten’. Dat is zo, maar het betekent niet dat we het niet over racisme moeten hebben als we de overwinning van Trump analyseren. Of over haat, complotdenken en in de media opgepookte massahysterie. Over alle krankzinnige dingen die Trump zelf heeft gezegd in de campagne.
Een deel van die Trump-stemmers bestaat gewoon uit pechvogels die aan de verkeerde kant van de spoorweg wonen, zei voormalig Amerika-correspondent Charles Groenhuijsen bij
Pauw. Het is een geluid dat we eindeloos hebben gehoord in de campagne: de Trump-aanhang als economische verliezers. Maar de cijfers laten zien dat de inkomensverdeling tussen Trump- en Clinton-stemmers nauwelijks verschilt. Trump heeft zelfs iets meer stemmers in hogere inkomensgroepen. (Zie de
exit polls op de site van de
New York Times). Ook in opleidingsniveau is er relatief weinig verschil. Wel in woonplaats: Trump-aanhangers wonen duidelijk vaker in kleine steden en op het platteland.
Ook bij
Pauw legden de Rotterdamse wethouder Joost Eerdmans en journalist Wierd Duk de stem op Trump uit als een antwoord op immigratie en globalisering. De 'elite' zou niet begrijpen dat de veranderingen in de samenleving te snel gaan voor het gewone volk. De elite versus het volk, angst voor verandering: het zal voor een deel kloppen. Maar mag het dan ook gaan over hoe die angst precies is ontstaan? De meeste Trump-stemmers hebben het materieel goed. Ze zijn hun baan niet kwijtgeraakt aan een Chinees of Mexicaan. Ze wonen op de plekken waar de minste immigranten zijn, plekken waar je flink je best moet doen om ook maar één moslim te zien. Het zijn geen mensen die 'de gevolgen van globalisering' merken. Het probleem is juist dat ze die gevolgen niet merken, ze kennen ze alleen van horen zeggen. De buitenwereld bestaat voor hen vooral in de social media, op websites en op televisie, opgediend in een giftig dieet waarin geen onderscheid meer is tussen feiten en leugens, tussen show en inhoud, tussen loze beloftes en doordachte plannen. Zo komen ze aan hun ideeën. Dat Obama geen geboren Amerikaan is, een leugen die jarenlang werd verspreid door Trump. Dat klimaatverandering niet bestaat. Dat Amerika wordt bedreigd door de islam, door hordes immigranten. Dat de Clintons deel uitmaken van een samenzwering tegen de gewone Amerikaan. Daarom stemden ze op Trump, niet omdat ze een willoos slachtoffer waren van de demografische of geografische groep waartoe ze behoorden.
It's the ideology, stupid!