Welk land is dichter bevolkt, Nederland
of Spanje? Het lijkt een uitgemaakte zaak. Nederland heeft meer
inwoners per vierkante kilometer, dus is het dichter bevolkt. Toch
valt er ook iets te zeggen voor Spanje. Als geheel is Spanje minder
dichtbevolkt omdat er meer lege natuur is. Maar daar waar mensen
wonen, zitten ze dichter op elkaar. Dat is goed te zien op een kaart
die de bevolkingsdichtheid van elke vierkante kilometer weergeeft.
De
Britse woningmarktonderzoeker Dan Cookson maakte een fraaie zoom map met behulp van Europese
bevolkingscijfers uit 2011. Bij mij werkte het licht verslavend om te
‘reizen’ over de kaart en overal even te kijken hoe het met de
bevolkingsdichtheid is gesteld. Je kunt inzoomen tot op straatniveau
en door met de cursor boven een hokje te blijven staan, is van elke
vierkante kilometer het exacte aantal inwoners zien. Wat de kaart
ook aantrekkelijk maakt, is de slimme kleurkeuze: wit is leeg, blauw
is koel, rood is warm en geel is gloeiend. De gele blokjes, die een
vierkante kilometer met meer dan 10.000 inwoners weergeven, springen
er duidelijk uit. Het patroon in elk land is dat de meeste grotere
steden minimaal één geel blokje in hun centrum hebben - zo heeft
Gent er één en Aken vier - en de echt grote steden een heel
cluster.
Per land zijn er ook verschillen. Spanje is de kampioen
van de dichtheid: Madrid en Barcelona zijn zeeën van geel in een
relatief leeg ommeland. Maar je vindt ook flink wat gele blokjes in Spaanse voorsteden en in kleinere stadjes. Een zelfde patroon van kleine stadjes met hoge dichtheid is te zien in Polen. Ook het dichtstbevolkte stukje Europa
lag in 2011 in Spanje: in het centrum van Barcelona woonden 53.119
mensen op een vierkante kilometer.
En dat brengt ons op Nederland. De
dichtstbevolkte vierkante kilometer ligt in de populaire buurt De Pijp in
Amsterdam: 23.485 inwoners in 2011. Naast de vier grote steden hebben
Arnhem (1), Delft (2), Groningen (1), Haarlem (2), Leiden (3) en Schiedam
(2) gele blokjes op de kaart. Nederland mag dan als geheel een
dichtbevolkt land zijn, als je kijkt naar onze steden dan valt het
nog wel mee. Eindhoven, Tilburg en Nijmegen doen qua
bevolkingsdichtheid niet mee in de Europese eredivisie en worden
‘verslagen’ door slaperige stadjes in Andalusië. Is dat nu goed
of slecht? Het is in elk geval opmerkelijk. In het ruimtelijk beleid
wordt al jaren geprobeerd om steden te verdichten. Binnenstedelijk
bouwen krijgt de voorkeur boven nieuwe woonwijken in het weiland. Het
zorgt voor veel discussie, waarin allerlei argumenten voorbijkomen.
Verdichten heeft voordelen: het kan zorgen voor minder verkeer,
spaart open ruimte, en het creëert een ‘kritische massa’ voor
voorzieningen en ontmoetingsplekken. Maar er zijn ook bezwaren te
horen: niet iedereen wil boven op elkaar wonen, en verdichting mag
niet ten koste gaan van groen in de stad. De blokjeskaart van Cookson
werpt een nieuw licht op het Nederlandse verdichtingsdebat. Misschien
zijn we gewoon weinig gewend.
Verschenen in Geografie, mei 2018
