Vorige week bezocht ik de tentoonstelling van de World Press Photo in
de Nieuwe Kerk in Amsterdam. Indrukwekkende beelden
in een inspirerender setting dan in de meeste musea, die ik vaak nogal klinisch
vind. Op twee aparte wanden werden alle wereldfoto’s van het jaar getoond vanaf 1955. Ook bij andere bezoekers merkte ik dat de blik het meest
wordt getrokken naar de foto’s die het bekendst zijn en die een 'groter verhaal’
vertellen. De Vietnamese kinderen die in paniek wegrennen na een aanval met
napalm. Tank man die op het Plein
van de Hemelse Vrede in Beijing het leger tijdelijk tot stilstand brengt, een
plastic tasje in de hand. De winnende foto van dit jaar, met het huilende meisje van wie de moeder aan de Amerikaans-Mexicaanse grens wordt gefouilleerd. Het
zijn foto’s die iedereen kent. Hoewel er ook beelden zijn die in het collectieve geheugen gegrift staan zonder dat ze foto van het jaar werden, zoals de vallende man uit een van de Twin
Towers en het levenloze lichaam van Alan Kurdi op het strand van Lesbos.
Later vroeg ik me af of er vergelijkbare foto’s bestaan over steden en stedelijkheid. Mooie beelden van architectuur zijn er genoeg. Maar wat zijn nu
echt iconische stedenfoto’s? Beelden die een groter verhaal vertellen over de
mens in de gebouwde omgeving? Ik kwam tot deze hoogst
persoonljke top vijf.
São Paulo
Brazilië is een van de landen met de grootste ongelijkheid
tussen arm en rijk. Deze foto uit 2004 van een luxe woontoren in de wijk
Morumbi en de favela Paraísopolis in São Paulo werd
een symbool voor sociale ongelijkheid in Brazilië en daarbuiten. Hoe zouden de bewoners vanuit
hun balkonzwembad neerkijken op hun stadgenoten aan de andere kant? Met ongemak?
Onverschilligheid? Zien ze de favela als een gevaar dat met geweld in bedwang moet
worden gehouden, als hete lava die vanaf
de heuvel de stad indruipt? Hebben ze
hun hoop gevestigd op Bolsonaro, die een militaristische aanpak van de misdaad in de
favelas beloofde en zijn verkiezing vooral
te danken heeft aan de rijkere helft van de Brazilianen?
Houston
Een luchtfoto uit begin jaren tachtig van downtown Houston, het
centrum van de Amerikaanse olie-industrie. Vaak gebruikt om te laten zien hoe een stad volledig
kan worden opgevreten door de auto. Achteraf blijkt het ook een snapshot van
het absolute dieptepunt. Het midden van dit gebied is inmiddels een park, omringd
door nieuwe hoogbouw en een congrescentrum. Daaromheen liggen nog steeds grote parkeervlaktes. Nog altijd niet
bepaald stedentripwaardig, maar minder extreem dan toen.
Male
Weinig andere foto's die kwetsbaarheid zo goed uitdrukken. Een
hoofdstad van 150.000 inwoners, opeengepakt op een pannenkoek die maar net boven de zeespiegel uitstijgt. Het ongemakkelijke gevoel dat de foto oproept wordt versterkt door de vage kleuren, niet die van het tropisch paradijs
uit de vakantiefolder. Een deel van de circa 200 bewoonde eilanden van de Malediven moet
worden ontruimd. Op andere eilanden, zoals deze, zijn waterkeringen nodig. Het geld dat daarvoor nodig is, wil de
overheid van het land verdienen
met de opbrengsten uit toerisme.
Saint Louis, Pruitt-Igoe
Waarschijnlijk de beroemdste sloopfoto uit de geschiedenis.
Vaak gebruikt als symbool voor de teloorgang van het modernisme, de stroming van
architecten als Le Corbusier met utopische idealen over ‘de nieuwe mens’. Bij een wijk die het nog geen twintig jaar
volhoudt, gebouwd tussen 1954 en 1956 en gesloopt in 1972, mag je toch wel spreken van mislukte stedenbouw. Of ligt het genuanceerder? Ook niet-modernistische gebouwen in Saint Louis, en in vele andere Amerikaanse
steden, zijn vanaf de jaren zeventig verkrot of gesloopt. In de documentaire The
Pruitt-Igoe Myth (trailer op Youtube )
wordt betoogd dat het project ten onder ging aan nalatigheid en gebrek aan
onderhoud, waarbij segregatie en geïnstitutionaliseerd racisme een rol
speelden.
Venetië
Deze afbeelding is gephotoshopt, al heeft
niet iedereen die hem deelt op social media dat door. Maar dat hij onecht is, maakt eigenlijk niet
uit. Het gaat om de kracht van het beeld. Een nepfoto kan soms feller de
schijnwerper richten op een probleem dan een echte foto. Zie je
dit plaatje dan denk je onmiddellijk: overtourism. Venetië als symbool voor het oude, kwetsbare Europa dat dient als selfiedecor voor de rest van de wereld en daaraan dreigt te bezwijken. De foto hieronder, vanuit hetzelfde standpunt en wel echt, is nauwelijks minder huiveringwekkend.
