Burgemeester Mark

Liefhebbers van ruimtelijke zaken worden deze zomer verwend bij Zomergasten. Allereerst natuurlijk met de keuze voor de altijd kritische en vrijuit sprekende stedenbouwkundige Adriaan Geuze. Maar ook in de eerste aflevering met Ahmed Aboutaleb was er aandacht voor ruimtelijke ontwikkeling. De Rotterdamse burgemeester koos een fragment uit de documentaire Urbanized uit 2011. Hij wilde ermee duidelijk te maken dat steden beter in staat zijn om een oplossing te vinden voor de grote wereldproblemen dan landelijke overheden. Het kon rekenen op veel bijval van twitteraars uit de RO-wereld, veelal zelf professionals uit de stad: 'Goed gezegd burgemeester: de stad wordt belangrijker dan de staat!'

Het past helemaal bij de trend van het moment. De wereld verstedelijkt in een ongekend tempo. Boeken als If mayors ruled the world (Benjamin Barber) en The triumph of the city (Edward Glaeser) zijn de nieuwe bijbels van het urbanisme. In de documentaire waarvan Aboutaleb een stukje liet zien gaat het over snel groeiende miljoenensteden als Bogotá en Mumbai, waar het stadsbestuur een oplossing moet zien te vinden voor verstikkende congestie, milieuvervuiling, onveiligheid en extreme ongelijkheid. Burgemeesters die het goed doen in deze steden, komen bijna als vanzelf terecht in de rol van superheld. In Brazilië heeft Jaime Lerner, de burgemeester die in Curitiba het OV-systeem met vrije busbanen invoerde (dat later door onder meer Bogotá werd overgenomen) nog altijd een mythische status.

Vrije busbaan in Curitiba  -  foto Mario Roberto Duran Ortiz

Maar hoe zit het met Nederland? Welk concreet bewijs is er dat bij ons de stad belangrijker wordt, of zelfs al is, dan de staat? Kunnen Rotterdam, Den Haag, Amsterdam, Utrecht en Eindhoven op eigen kracht verder als stadsstaat? Vliegen Aboutaleb, Van Aartsen, Van der Laan, Van Zanen en Van Gijzel in een rode cape door de straten om eigenhandig rampen te voorkomen? (De laatste lijkt me een type dat daar stiekem van droomt). Nederland is een van de meest gecentraliseerde landen ter wereld, met naar verhouding kleine steden. Tweederde van het gemeentebudget is afkomstig van de centrale overheid, slechts elf procent van de inkomsten van Nederlandse gemeenten komt uit lokale belastingen. Daarmee staan we bijna onderaan in de Europese Unie: alleen in Roemenië is de lokale overheid nog afhankelijker van de staat. 

Het maakt alle verhalen over de 'triomf van de stad' een tikje modieus. Of het nu gaat om belastingen, sociale zekerheid, energiepolitiek of onderwijs; het leven van de Nederlandse burger wordt nog altijd sterker bepaald door beslissingen op het Binnenhof dan door het beleid in het gemeentehuis. Uiteraard gebeurt er van alles op lokaal niveau en bruist het van de initiatieven en ideeën, van stadslandbouw tot stadsenergie. Maar laten we een beetje nuchter blijven. Als de tuinders of de distributiecentra van de grote supermarktketens in staking gaan, wordt het in de stad vechten om de laatste krop sla uit de buurtmoestuin. Als de knoppen van de energiecentrales worden dichtgedraaid, is het donker in de stad. Of neem kennisclusters, ook typisch iets waar steden graag mee pronken. In werkelijkheid ligt een internationaal topcluster als life sciences verspreid over Leiden, Amsterdam, Eindhoven en andere plaatsen. De kennis zit in personen, bedrijven, instellingen en hun netwerken. Het zou raar zijn om hun prestaties toe te schrijven aan een enkele stad.

En dan is er met de Nederlandse burgemeesters natuurlijk nog iets bijzonders aan de hand. Met nog een handvol andere landen in de democratische wereld worden ze hier niet gekozen door de bevolking. Het geeft ze in vergelijking met hun buitenlandse collega's een bleek politiek profiel. Tegenstanders van de gekozen burgemeester voeren dat altijd aan als argument tegen verandering: het zou uitdraaien op een teleurstelling omdat een gekozen burgemeester een te klein mandaat heeft om verkiezingsbeloftes waar te maken. En dus blijven Nederlandse burgemeesters de benoemde leiders van een dicht op elkaar gepakte verzameling grotere en kleinere steden. Polderaars die met veel overleg stapjes vooruit zetten. Bij ons geen mayors who rule the world. Dat vindt Benjamin Barber van het gelijknamige boek trouwens ook, want in interviews zegt de schrijver het over metropolitane regio's van tien miljoen inwoners of meer te hebben en Nederland te beschouwen als een grote stad. Als je het zo bekijkt heeft Nederland eigenlijk maar een echte super mayor: burgemeester Mark.